مهندسی پزشکی یکی از تازه‌ترین رشته‌هایی است که قدم به عرصه دنیای تکنولوژی جهانی نهاده و این رشته بدین منظور شکل یافته تا پزشکان را در تشخیص و درمان یاری دهد. مهندسی پزشکی دقت و تنوع در تشخیص را گسترش داده‌است به‌طوری که تشخیص بدون دستگاهها امکان‌پذیر نیست.
اولین دانشکده مهندسی پزشکی ایران در سال ۱۳۷۱ و در دانشگاه صنعتی امیرکبیر ساخت شد. این رشته با وجود پیشینه ضعیف کم، پیشرفت های چشمگیری در زمینه های علم و صنعت و حتی تجارت داشته است.
- حوزه فعالیت مهندسی پزشکی مطالعه ساختار بدن انسان به صورت سیستمیک، کشف قوانین فیزیکی و معادلات ریاضی حاکم بر اجزاء سیستم، فهم اندرکنش بین آنها، مدل‌سازی این فرایندها و بررسی تأثیر بیماری بر روی این ساختار منظم و به تبع آن ارائه روش‌های تشخیصی و درمانی مفیدتر برای بهبود بیماری‌ها است.
تاریخچه مهندسی پزشکی
تا قبل از قرن بیستم میلادی تشخیص و درمان در زمان بیماری بر اساس بررسی حالات بیمار، مطالعه سندرم‌ها و عارضه‌های مربوط و ارائه مجموع‌های از روش‌های شناخته شده مبتنی بر تجویز دارو یا اعمال برخی عمل‌های جراحی صورت می‌گرفت. اما در اوایل قرن بیستم و در اوج آن در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ مفهوم جدیدی در پزشکی مطرح شد؛ بر این اساس، ساختار بدن انسان به مشابه یک نظام بسیار هماهنگ مهندسی فرض و بیماری به عنوان عامل بی‌نظمی در این ساختار مطرح گردید.
اولین بیماری که تحت عمل جراحی پیوند قلب مصنوعی قرار گرفت در سال ۱۹۸۳ بود. بعد از آن در سال ۱۹۸۸ تلمبه تنظیم کننده قلب ساخته شد. سال ۱۹۹۳ اولین پای الکتریکی ساخته شد. پایی که با استفاده از سیستم بادی و کنترل‌های ریزپردازنده، سرعت قدم زدن فرد را میگیرد و محفظه‌های بادی را جوری تنظیم می‌کند که به طور طبیعی به جلو عقب حرکت کند و نگذارد فرد لنگان راه برود.
امروزه دانشمندان مهندسی پزشکی به کمک متخصصان دیگر می کوشند که چشم مصنوعی، کلیه مصنوعی یا رگ مصنوعی را اختراع کنند. علم مهندسی پزشکی به ساخت اعضای مصنوعی مکانیکی یا الکتریکی محدود نیست و حیطه این علم گسترده‌تر و متنوع‌تر است. در کشورهای غربی، مهندسی پزشکی علمی حیاتی است و بدون آن در علم پزشکی نمی‌تواند کاری انجام داد.
کارشناسی مهندسی پزشکی، به نوعی هم خانواده همان رشته برق و الکترونیک است و این قرابت و نزدیکی حتی در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترا نیز تا حدی ادامه می‌یابد؛ بنابراین یک دانشجوی مهندسی پزشکی در دوره کارشناسی تقریباً ملزوم به گذراندن تمامی دروس اصلی مجموعه مهندسی برق است و به همین خاطر، فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی پزشکی می‌توانند گرایشهای کارشناسی ارشد مجموعه مهندسی برق را انتخاب کنند و همپای مهندسین کنترل، مخابرات، قدرت و الکترونیک، به تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد مهندسی برق بپردازند.
اولین بیماری که تحت عمل جراحی پیوند قلب مصنوعی قرار گرفت در سال ۱۹۸۳ بود.
وظایف کلی فارغ التحصیلان مهندسی پزشکی عبارتند از؛
- آموزش نحوه استفاده صحیح و بجا، بهره گیری موثر از تمامی قابلیت های تجهیزات و وسایل پزشکی به پرسنل مراکز درمانی
- تامین ایمنی بیماران و پرسنل در زمینه دستگاهها و لوازم پزشکی
- ساخت و توسعه تجهیزات پزشکی
- فعالیت در زمینه ساخت اعضای مصنوعی و مبحث توانبخشی مثل ساخت ویلچر یا تخت بیمارستان
- مدیریت و نظارت بر تحویل و نصب و راه اندازی صحیح تجهیزات و لوازم ، قراردادهای خدمات پس از فروش و ..
- رعایت شرایط نگهداری و انبار تجهیزات ولوازم پزشکی و قطعات آنها
- کارشناسی و مشاوره خرید تجهیزات و وسایل پزشکی
- کارشناسی اقتصادی تجهیزات پزشکی
- نظارت بر اجرای استانداردهای فضاهای درمانی در خصوص تجهیزات پزشکی
علاقه مندان به رشته ی مهندسی پزشکی باید موارد زیر را در نظر بگیرند ؛
دانشجویان این رشته باید دارای قدرت طراحی بالایی بوده و در تحلیل مسائل درسی و مشکلات بیماران حرفی برای گفتن داشته باشند تا بتوانند مفید واقع شوند همچنین آنها باید به نرم افزار های بسیاری از جمله متلب و اورکد و اس پی اسپایس و مدل سیم و…(چه قبل و چه بعد و چه در طول کارشناسی ) مسلط شوند.
کتابهای دروس تخصصی این رشته به دلیل نوپا بودن آن ترجمه ندارند پس دانشجو باید بتواند به راحتی متون انگلیسی را ترجمه کند و به بیان بهتر باید به زبان انگلیسی مسلط باشد.
یکی از نکات مهم این است که بسیاری از فارغ التحصیلان این رشته در بیمارستان ها و مراکز درمانی مشغول به کار می شوند در نتیجه دانشجو باید امادگی لازم جهت رویارویی با بسیاری از مسائل بیمارستانی را داشته باشد.
تعداد واحدهای غیرمهندسی این رشته کم است و دانشجو باید به دروس رشته ریاضی فیزیک علاقمند باشد و دید پایه‌ای قوی در مهندسی داشته باشد، یعنی مهندس بیوالکتریک باید به الکترونیک و مهندس بیومکانیک به مکانیک و مهندس بیومواد به دروس مرتبط با مهندسی مواد علاقه‌مند بوده و در آن توانمند باشد.
گرایش های مهندسی پزشکی در مقطع لیسانس که تا امروز در دانشگاه های ایران ارائه میشوند؛
- مهندسی پزشکی – بیومکانیک : به استفاده از مکانیک کلاسیک در زمینه‌های علوم زیستی می‌پردازد. استفاده از قوانین دینامیک جامدات برای تحلیلهای حرکتی؛ دینامیک سیالات برای ارزیابی جریانهای درون محیطهای زیستی؛ ترمودینامیک و انتقال حرارت برای تحلیل رفتارهای سلولی و انتقال مواد و جرم بین موجود زنده و محیط و رباتیک برای خلق وسایل تشخیصی و درمانی جدید نیازمند درک مسایل محیطهای زنده از زاویهٔ مهندسی است.
- مهندسی پزشکی – بیوالکتریک : این گرایش را می‌توان علم استفاده از اصول الکتریکی، مغناطیسی و الکترومغناطیسی در حوزه پزشکی دانست؛ در واقع یک مهندس بیوالکتریک علاوه بر این که به تمام گرایشهای مهندسی برق با دیدگاهی از حوزه علم خود نظر دارد، از برخی از شاخه‌های مهندسی کامپیوتر و فناوری اطلاعات نیز در حیطه علم مهندسی پزشکی یاری می‌جوید.
- مهندسی پزشکی – بالینی : مسئولیت پیاده‌سازی تکنولوژی پزشکی و بهینه‌سازی خدمات بهداشتی و درمانی، آموزش و نظارت تکنسین تجهیزات پزشکی، همکاری با قانون گذاران و بازرسان بیمارستان‌های دولتی و دادن مشاوره ی فنی برای دیگر کارکنان بیمارستان و تولید کنندگان تجهیزات پزشکی
- مهندسی پزشکی – بیومتریال : جایگزینی اندام و عملکرد اندام از بینی تا نوک انگشتان است. دانشجویان این گرایش باید مواد و خاصیت آنها را به خوبی بشناسند تا بتوانند از مواد طبیعی و مصنوعی برای رسیدن به اهداف تخصصی و کاری خود استفاده کنند.
| مطلب مرتبط : آشنایی با مهندسی عمران |
دروس دانشگاهی مهندسی پزشکی
تعداد کل واحد های درسی در طول دوره ۱۴۰ واحد می باشد که شامل دروس عمومی، پایه، اصلی، تخصصی و اختیاری، است. برخی دروس تخصصی گرایش های مختلف مهندسی پزشکی عبارتند از؛
بیومکانیک : دینامیک و ارتعاشات در مهندسی پزشکی – خواص مواد مهندسی – مقدمه‌ای بر کاربرد مواد مهندسی در پزشکی – مکانیک سیالات – کینزیولوژی و بیومکانیک مقدماتی – ارتز و پروتز – طراحی اجزا – دینامیک ماشین – ترمودینامیک و انتقال حرارت – طراحی و تولید به کمک کامپیوتر – بیوشیمی
بیوالکتریک : آناتومی و فیزیولوژی – مدار های الکتریکی ۱ و ۲ – الکترونیک ۱ و۲ – تکنیک پالس – تجزیه و تحلیل سیستم ها – ریاضیات مهندسی – اصول سیستم های رادیولوژی و رادیو تراپی – مخابرات و غیره
بالینی : هوش محاسباتی و زیستی – فناوری اطلاعات پزشکی ۲ – برنامه ریزی سیستمی – سیستمهای مدیریت تعمیر و نگهداری – حسگرهای زیستی – پزشکی از راه دور – فرایندهای سیستمهای اطلاعات بیمارستانی
بیومتریال : فیزیولوژی و آناتومی – استاتیک و مقاومت مصالح – بیوشیمی – مبانی علوم و تکنولوژی پلیمر ها – هیستولوژی و پاتولوژی – مقدمه ای بر بیولوژی سلولی ملکولی – تجهیزات عمومی بیمارستانها و کلینیکهای درمانی – مبانی زیست سازگاری و….
برخی دروس مشترک بین گرایش های مهندسی پزشکی : ریاضی عمومی – معادلات دیفرانسیل – فیزیک عمومی – برنامه‌نویسی کامپیوتر – آمار حیاتی و احتمالات – محاسبات عددی – استاتیک و مقاومت مصالح در مهندسی پزشکی – ریاضیات مهندسی – مقدمه‌ای بر مهندسی پزشکی زیستی – تجهیزات عمومی بیمارستانها و کیلینیک‌های پزشکی – مدارهای الکتریکی – مدارهای منطقی – بهداشت عمومی – اصول توانبخشی وسایل و دستگاهها – اصول سیستمهای رادیولوژی و رادیوتراپی – فیزیولوژی – آناتومی و ..
گرایش هایی که یک مهندس پزشکی برای تحصیل در مقاطع کارشناسی ارشد و بالاتر می تواند انتخاب کند عبارتند از ؛
اگر دانشجو بعد از اتمام دوره ی کارشناسی قصد ادامه ی تحصیل را داشته باشد می تواند علاوه بر گرایش های مهندسی پزشکی در کارشناسی ارشد، در رشته هایی مثل برق، کامپیوتر و .. به ادامه تحصیل بپردازد.
اما گرایش های اصلی مهندسی پزشکی در مقطع کارشناسی ارشد در ایران موارد ذیل است.
-
مهندسی بیوالکتریک
-
مهندسی بیومکانیک
-
مهندسی بیومتریال
-
مهندسی بافت
-
مهندسی ورزش
بازار کار و فرصت‌های شغلی فارغ التحصیلان مهندسی پزشکی
از آنجا که قیمت تجهیزات و دستگاه های پزشکی معمولا بسیار بالا است، بحث نحوه صحیح استفاده و نگهداری از آنها برای پزشکان و مراکز مختلفی مانند بیمارستان ها بسیار مهم می باشد. بنابراین مهندسان پزشکی، که برای رفع این نیاز حضورشان ضروری است، می توانند جذب مراکز درمانی و بیمارستان ها شوند.
شاید بتوان گفت بخش عمده ای از فارغ التحصیلان مهندسی پزشکی که دانش و تخصص لازم و مرتبط را دارند جذب شرکت های وارد کننده و صادرکننده تجهیزات پزشکی میشوند. همچنین مهندس پزشکی که تجربه و سرمایه کافی داشته باشد، می تواند به طور مستقل شرکت وارد کننده تجهیزات پزشکی راه اندازی کرده و حتی نمایندگی شرکت های خارجی را بگیرد.
{ گردآوری : مهرشهری }
نظرات کاربران